کتاب تاريخ انديشه‌هاي ديني (1): از عصر حجر تا اسرار الئوسيس، آخرين کتاب ميرچا الياده است که در اواخر عمر خود تأليف نموده و درواقع آخرين اثر تأليفي او به شمار مي‌رود. نتيجه ده‌ها سال تحقيق و مطالعه در تجربه ديني نوع انسان از اديان ابتدايي و ما قبل تاريخ تا اديان پيشرفته و تاريخي در اين کتاب به کمال مي‌رسد. آثار ميرچا الياده (Mircea Eliade) مورخ اديان، پديدارشناس دين و رمان‌نويس، به بسياري از زبان‌هاي زنده جهان ترجمه شده و از استقبال گسترده‌اي در ميان محققان و نيز علاقه‌مندان به پژوهش‌هاي ديني و اسطوره برخوردار گرديده است. بسياري از آثار او به زبان فارسي نيز ترجمه شده و شناخته‌شده‌ترين مورخ و پديدارشناس دين محسوب مي‌شود. الياده معتقد است که امر مقدس (the sacred) بعدي تقليل‌ناپذير از هستي و حيات بشري است و تجربه ديني اساس فرهنگ انسان را تشکيل مي‌دهد. به عقيده او تاريخ انديشه‌هاي ديني، همان تاريخ روح انسان و فهم انساني از معناي هستي است. اسطوره، داستان تاريخ مقدس و روايت شيوه‌اي است که قبل از آغاز زمان و فراتر از ساختار‌ها و محدوديت‌هاي هستي تاريخي واقعيت مستقل خود را داشت. الياده در همه آثار خود معتقد است که تجربه ديني استقلال خاص خود را دارد و به هيچ نحوه وجودي ديگري قابل تقليل نيست. به عقيده او، دين را بايد به زبان خاص آن شناخت و نه صرفاً برحسب مقولات جامعه‌شناسي، روان‌شناختي يا ديگر شاخه‌هاي معرفت بشري. با اين که الياده در جهان انگليسي زبان به عنوان محقق و مورخ اديان شناخته مي‌شود اما در اروپاي شرقي در مقام داستان‌نويس از شهرت و اعتبار وسيعي برخوردار است. در واقع شهرت جهاني او با انتشار رماني تقريباً حسب‌ حال‌ گونه به نام مايتريي آغاز شد. آثار ادبي خلاق او از جمله جنگل ممنوع، اوباش‌ها و راز دکتر هونيگ‌برگر معمولاً روايت‌هاي تخيلي درون‌مايه‌هاي عمده کشف دوباره اسطوره‌اي فراموش شده است. بينش عميق الياده درباره پديده‌هاي ديني از کهن‌ترين ايام تا دوره جديد بهترين راهنما براي شناخت اين پديده‌ها با رويکرد و نگاهي تازه‌تر به اين ميراث‌هاي تجربه ديني انسان است. در کتاب تاريخ انديشه‌هاي ديني (1) (A History of Religious Ideas) الياده به بررسي تاريخ انديشه ديني از عصر حجر تا آيين‌هاي سرّي الئوسي، از گوتمه بودا تا پيروزي مسيحيت و از ظهور اسلام تا عصر اصلاحات ديني، مي‌پردازد. از مزاياي کتاب حاضر بخش «وضعيت حاضر مطالعات ديني» است که در آن جديدترين آثار، ترجمه‌ها، و تحقيقات معتبر درباره هر يک از اديان مورد بررسي انتقادي قرار مي‌گيرد. الياده در سه جلد کتاب تاريخ انديشه‌هاي ديني صرفاً در مقام يک مورخ اديان، نگرش انسان دين‌ورز را روايت ‌کرده و اينکه دين و تفکرات ديني چگونه شکل گرفته و چگونه با تحولات انسان‌شناختي تغيير کرده است. در جلد اول، از عصر حجر تا اسرار الئوسيس همه‌ اديان را در دوره اساطير روايي بررسي مي‌کند که شامل کيهان‌آفريني‌ها و آفرينش انسان و جهان جانوري و گياهي مبتني بر الگوهاي حيات و شيوه معيشت اوست؛ در جلد دوم، از گوتمه بودا تا پيروزي مسيحيت به قواعد ديني، تحول فزاينده‌ الهيات و فلسفه آن‌ها پرداخته و اين‌که چگونه از بعد از پيامبران، در جريان تحولات تاريخي، اصول ديني نيز دچار تغيير و تحولات گاه بنيادي شدند. در جلد سوم، ‌از محمد (ص) تا عصر اصلاح ديني نيز ظهور و خاستگاه دين اسلام، پيامبري محمد (ص) را تشريح کرده و علاوه بر روند تغييرات در حوزه الهيات اديان رايج يهوديت، هندوئيسم و بودائيسم و مسيحيت تا دوره اصلاح ديني، به ‌الهيات مسلمانان بر پايه شخصيت‌هاي تأثيرگذاري چون اين سينا. سهروردي، ابن‌عربي و جلال‌الدين محمد مولوي نيز پرداخته و چشم‌اندازي گشوده که براي محققان بسيار باارزش است.