مهم‌ترين نوشته‌هاي يکي از آزادترين و يگانه‌ترين انديشمندان تاريخ، مجموعه‌اي‌ست که به «دفترهاي زندان» مشهور است و سال‌ها منتظر بوديم که با ترجمه و تحقيق حسن مرتضوي منتشر شود. آنتونيو گرامشي در عمر کوتاه 46 ساله‌اش به يکي از نمونه‌ترين روشنفکراني بدل شد که تاريخ هر کشوري حسرت داشتن همچو اويي را با خود حمل مي‌کند. روشنفکري حقيقي که از هيچ‌چيز و هيچ‌کس هراسي نداشت و در راه آزادي و برابري مردم‌اش بي‌وقفه مبارزه کرد؛ با نوشتن، با سخنراني و حتي با حضور در کف خيابان‌ها و در ميان خيل مردم معترض. گرامشي که مارکسيست بود و مارکسيست ماند، مانند همه‌ي روشنفکران چپ تاريخ، سال‌ها شکنجه و زندان را تحمل کرد و درحالي آزاد شد که به دليل تعمد حکومت فاشيستي ايتاليا در درمان به موقع بيماري‌اش، فقط يک هفته بيرون از زندان زنده ماند. دفترهاي زندان، مجموعه‌ يادداشت‌هاي نظري بي نظيري‌ست که او از 1929 در زندان موسيليني نوشتنشان را آغاز کرد و تا پيش از مرگ ادامه‌شان داد. اين يادداشت‌ها که بعدتر در قالب يک کتاب منتشر شدند، سندي آشکار از جاني آزاد، ذهني گشوده و انديشه‌اي متعالي‌اند که جمله‌ به ‌جمله‌شان کلاس درسي‌ست سرشار از تعهد روشنفکرانه، بينش فلسفي، اجتماعي، تاريخي، سياسي و اقتصادي در کنار احساسات انساني و نبوغ بي نظير. مجلد منتشر شده، دفترهاي اول و دوم از دفترهاي زندان گرامشي را در بر مي‌گيرند و باقي دفاتر نيز پس ازاين منتشر خواهند شد. دفاتري که همگي با حرکتي جذاب و درعين‌حال سرشار از بار تئوريک، از ميان تاريخ، ادبيات، فلسفه، اساطير و افسانه‌ها عبور مي‌کند و دست به واکاوي وضعيت اکنون و آينده مي‌زنند و شرايطي که منجر به قدرت رسيدن فاشيسم و به زير کشيده شدن قدرت مردم شده است را شرح مي‌دهند. از همين‌روست که دفترهاي زندان گرامشي و ايده‌هاي رهايي‌بخش‌اش از چنان اهميتي برخوردارند که مي‌توان گفت خواندن آن‌ها براي امروز و فرداي ما يک ضرورت است که بايد با اشتياق به آن‌ها بپردازيم.