حافظه تاريخ و فرد قوانيني ناشناخته دارند كه گاهي در هم مي‌آميزند. شايد بتوان گفت اين كتاب نيز امتزاج حافظه‌ي تاريخ و فرد است. با خواندن خاطرات ايوان كليما، شخصيت‌هاي سرآمد و حتي كودكان در برابرمان رژه مي‌روند. با سيرت‌هاي نيكو و زشت، فرصت‌طلبان، آنان كه به وقت نياز دست دوستي دراز مي‌كنند يا چون ماشين تنها عهده‌دار عمل به دستوراتند. اين كتاب هرگز چنين از كار درنمي‌آمد اگر نويسنده پاي در راه آن سفرهاي خطرناك ناخواسته نگذاشته بود يا في‌المثل به ترزين يا ديدار منگله نرفته بود. نوشته‌هاي كليما آينه‌ي بي‌رحمي‌هاي زمان و طبيعت انسان است؛ ليكن آنچه خواننده را جذب داستان‌هاي او مي‌كند نشر ملايم و عفت كلام اوست، چيزي كه در ادبيات داستاني امروز تقريبا وجود ندارد. اين دوگانگي عجيب و غريب، سلاح ايوان كليما است در برابر افراد بدون حسن نيت، قضاوت و وجدان.